Stefan Żeromski, pisząc „Przedwiośnie”, stworzył przede wszystkim powieść o dorastaniu w trudnym okresie po I wojnie światowej. Jego dzieło stanowi również ostrzeżenie przed ideami rewolucyjnymi oraz powodującymi je nierównościami społecznymi. Motywacje pisarza, zwanego „Sumieniem narodu polskiego”, widać doskonale w motywach literackich, jakich użył w swojej powieści.
Lady Makbet to jedna z najbardziej ikonicznych postaci współczesnego teatru. Prawdziwy pierwowzór femme fatale przedstawia obraz kobiety, owładniętej rządzą władzy i prestiżu. Stanowi bohaterkę wyrazistą, prawdziwie głęboką postać o negatywnym wydźwięku.
Makbet to główny bohater dramatu Wiliama Szekspira o tym samym tytule. Dzielny niegdyś rycerz ulega pokusie władzy i dopuszcza się królobójstwa. By zachować tron, popełnia jednak coraz więcej zbrodni, powoli popadając w pozbawione wyrzutów sumienia szaleństwo. Ostatecznie sprowadza sam na siebie koniec, gdy oblężony w zamku Dunzynan ginie z ręki Makdufa – męża, którego nie urodziła niewiasta. Makbet to postać dynamiczna, zmienia się podczas trwania fabuły dramatu. Aby go scharakteryzować, należy więc ująć w opisie zarówno bohatera z początku utworu, jak i tyrana na jego końcu.
Ludzka natura posiada w sobie skazę. Straszliwy defekt, element śmiertelności. W wielu systemach religijnych i moralnych nosi to tę samą nazwę, zło. Popełniamy błędy, czynimy zło wokół siebie. Jednak natura człowieka to nie tylko to. Jesteśmy również zdolni do skruchy, a przez to naprawy siebie i wyrządzanej wcześniej nieprawości.
Aleksander hrabia Fredro swoją komedią „Zemsta” nie tylko bawi wiele pokoleń Polaków. Przede wszystkim ukazuje nam samych w krzywym zwierciadle, pozwala przyjrzeć się wadom narodowym u ich początków, jakim było szlacheckie warcholstwo. W tym celu hrabia Fredro sięga po szereg motywów literackich.
Stanisław Wyspiański, pisząc „Wesele”, dał początek dziełu o charakterze dramatu narodowego. Zawarty tam symbolizm przemawia do nieuchwytnego ducha polskości, mówiąc wiele o naszych przywarach i historii. Wyspiański mówi również motywami literackimi, których wiele zawarł w swoim dziele.
„Dziady” Adama Mickiewicza mają niebagatelne znaczenie dla polskiej literatury. Trzeciej części utworu autor nadał kształt dramatu narodowego, a więc poruszającego istotne dla naszego kraju i narodu tematy. S one widoczne wśród wielu motywów literackich, które wykorzystał Mickiewicz.
Dramat „Tango” Sławomira Mrożka opowiada o świecie, w którym wszelkie formy i idee zanikły oraz czym może grozić taki stan rzeczy. Historia buntu Artura wobec postmodernistycznej rodziny i przejęcia władzy przez chamskiego Edka zawiera przy tym kilka motywów literackich.
Henryk Sieniewicz zbudował fabułę „Potopu” wokół dwóch wątków. Pierwszy z nich to wątek historyczny – dzieje wojny Rzeczpospolitej ze Szwecją w 1655 roku. Drugi to wątek przygodowo-romantyczny, opowiadający perypetie miłosne Kmicica i Aleksandry Billewiczówny. Oba wątki zawierają wiele motywów literackich, często przeplatających sie w obu składowych fabuły. Należą do nich:
Inny świat opisuje pobyt Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, w radzieckim obozie pracy. Autor przetrzymywany był dwa lata w Jercewie i kilku więzieniach na terenie ZSRR, co pozwoliło mu dokładnie poznać realia systemu Gułagu. W Innym świecie opisał panujące w łagrach warunki, i ich wpływ na samych osadzonych. Na łamach jego dzieła możemy wyróżnić następujące motywy literackie: