Stefan Żeromski, pisząc „Przedwiośnie”, stworzył przede wszystkim powieść o dorastaniu w trudnym okresie po I wojnie światowej. Jego dzieło stanowi również ostrzeżenie przed ideami rewolucyjnymi oraz powodującymi je nierównościami społecznymi. Motywacje pisarza, zwanego „Sumieniem narodu polskiego”, widać doskonale w motywach literackich, jakich użył w swojej powieści.
Spis treści
Motyw matki
Jadwiga Baryka poświęciła wszystko dla swojego jedynego syna, Cezarego. Podczas rewolucji zharowywała się, aby chłopakowi niczego nie brakowało. Tymczasem Cezary dostarczał jej tylko nowych utrapień, wydał nawet komunistom schowane na ich przeżycie kosztowności. Refleksja nad swoim zachowaniem przyszła jednak zbyt późno. Po śmierci Jadwigi bohater tęsknił za matką, często ją wspominał.
Motyw ojca
Seweryn Baryka pracował w Baku jako carski urzędnik. Uczciwy i pracowity człowiek, nigdy nie zapomniał o swoim polskim pochodzeniu. Rozmawiał z synem po polsku, pokazywał mu książki w ojczystej mowie. Zabrany na wojnę, zniknął z życia rodziny na pięć lat. Po tym czasie wrócił, zabierając Cezarego w drogę do odrodzonej ojczyzny. Nigdy jednak nie dotrwał do jej granic – umarł w pociągu jadącym do Polski.
Motyw ojczyzny
Ojczyzna była dla Cezarego czymś abstrakcyjnym. Swoją przynależność wiązał z Baku, nie zaś z Polską. Dlatego nie rozumiał, dlaczego ojcu tak bardzo zależało na powrocie do odrodzonej Polski. Na miejscu był zawiedziony stanem kraju oraz nierównościami w nim panującymi. Z czasem jednak docenił patriotyzm Polaków i sam zaczął utożsamiać się z ojczyzną rodziców. Nie był jednak wobec niej bezkrytyczny. Widział bowiem potrzebę gruntownej przemiany Rzeczpospolitej.
Motyw patriotyzmu
Rodzice głównego bohater byli polskimi patriotami. Cezary początkowo nie rozumiał ich, szczególnie ojca. Z czasem jednak zaczął podziwiać patriotyczny upór Polaków, a nawet samemu przekonał się do swojej nieznanej ojczyzny. Sprzeciwiał się przy tym Antoniemu Lulkowi, który w imię komunistycznych ideałów gotów był poświęcić niepodległość oraz całkowicie zlikwidować kraj.
Motyw rewolucji
Z rewolucją Cezary styka się jeszcze w Baku. Zwiedziony jej ideami, szybko jednak poznaje prawdziwą naturę tego zjawiska. Rewolucja to w „Przedwiośniu” niszczycielski żywioł, doprowadzający jedynie co cierpienia i śmierci. Zarazem jednak powieść ukazuje powody wybuchu rewolucji. Są nim nierówności społeczne, które napędzają biedne masy, podburzane przez fanatyków pokroju Antoniego Lulka.
Motyw buntu
Główny bohater ma naturę buntowniczą. Przede wszystkim objawia się ona poprzez niezwykłą wrażliwość na ludzkie cierpienie. Cezary styka się z ogromną biedą mieszkańców folwarku Chłodek, kontrastującą z frywolnym życiem w dworku Nawłoć. W rozmowie z Gajowcem wyraża swoje oburzenie powolnym charakterem wprowadzania reform, zaś ostatecznie dołącza do strajkujących idących na Belweder.
Motyw dorastania
Cezary Baryka jest postacią dynamiczną, zmieniającą się w czasie trwania powieści. Czytelnik obserwuje proces jego dorastania i zmiany poglądów pod wpływem wydarzeń historycznych i prywatnych dramatów. W Baku jest jeszcze dzieckiem, które daje się ponieść idei rewolucji. Gdy dołącza w Warszawie do protestujących, ma już własne, ukształtowane poglądy na świat.
Motyw nieszczęśliwej miłości
Na okres pobytu w Nawłoci przypadają pierwsze przygody miłosne Cezarego. Młody mężczyzna rozkochuje w sobie Wandę Okrzyńską i Szarłatowiczówne. Ze starszą od siebie Laurą Kościeniecką wdaje się zaś w płomienny romans. Mimo to flirtował z Karoliną, którą otruła zazdrosna Wanda. Nie zrobiło to jednak na Cezarym większego wrażenia. Tymczasem Laura odtrąca go dla swojego narzeczonego – Władyława Barwickiego. Oboje spotkają się jeszcze później w Warszawie, gdzie sam Cezary odmówi zamężnej już kobiecie kontynuowania romansu.
Motyw szklanych domów
Seweryn Baryka, chcąc przekonać syna, że warto jechać do Polski, przedstawił mu wizję szklanych domów – nowego i lepszego społeczeństwa, które tam budowano. Była to oczywiście imaginacja starego Baryki, stanowiła zarazem proste wyłożenie idei. Dla ojca bohatera Polska stanowiła bowiem ziemię obiecaną. Pragnął więc widzieć w niej miejsce do tworzenia lepszego świata. Taką ideę próbował też zaszczepić synowi.
Motyw dworku szlacheckiego
Dworek w Nawłoci jest miejscem idylliczny, którego mieszkańcy spędzają całe dnie na zabawie i samouwielbieniu. Ta infantylna wizja ziemiaństwa jest ewidentnie wzorowana na mickiewiczowskim Soplicowie. Służy przy tym krytyce tej warstwy społecznej. Mieszkańcy Nawłoci żyją w błogostanie, podczas gdy na ich dobrobyt pracują prawie zezwierzęceni parobkowie.
Motyw miasta
Cezary wychował się w Baku – mieście portowym nad Morzem Kaspijskim. Było ono piękne i bogate dzięki swojemu położeniu i złożom ropy naftowej. Dla bohatera stanowiło krainę lat dzieciństwa, małą ojczyznę. Wszystko zmieniła jednak rewolucja. Najpierw czerwony terror, potem walki między Tatarami i Ormianami zamieniły Baku w piekło na ziemi. Ostatecznie zaś turecki ostrzał zrujnował niegdyś piękne miasto.