Stanisław Wyspiański, pisząc „Wesele”, dał początek dziełu o charakterze dramatu narodowego. Zawarty tam symbolizm przemawia do nieuchwytnego ducha polskości, mówiąc wiele o naszych przywarach i historii. Wyspiański mówi również motywami literackimi, których wiele zawarł w swoim dziele.
Spis treści
Motyw wesela
Wesele w Bronowicach stanowi tło całego dramatu i główny element Aktu I. Ukazane tam scenki rodzajowe pozwalają lepiej zrozumieć postaci oraz świat przedstawiony.
Motyw wsi
Chłopi są przez Wyspiańskiego przedstawieni jako prężna, choć niezrozumiana klasa społeczna. Garną się ku światu, mają potencjał stać się warstwą narodowotwórczą. Nie mają jednak odpowiednich przywódców, a stanowiąca naturalnego lider inteligencja nie jest w stanie sprostać temu zadaniu. Traktują oni wieś jak skansen, sielankę gdzie mogą odpocząć od świata. Chłopi są żywiołem, potęga o nieokreślonym celu. Siłą, która może być też niebezpieczna (Czepiec, Rabacja galicyjska).
Motyw inteligencji
Wyspiański portretuje Inteligencję w sposób niezwykle negatywny. Jako klasa społeczna powinni być przewodnikami narodu, spadkobiercami szlachty. Tymczasem pogrążona w dekadentyzmie, zachłyśnięta chłopomanią inteligencja nie jest w stanie podołać temu zadaniu.
Motyw dekadentyzmu
Dekadentyzm był ruchem światopoglądowym schyłku XIX wieku, który uważał obecny obraz świata za przepełniony beznadzieją i upadkiem. Postulował ucieczkę od tego stanu rzeczy w cynizm oraz rozrywki. W Weselu dekadenckie skłonności wykazuje inteligencja, w szczególności Poeta i Dziennikarz. Ich twórczość powinna wzbudzać narodowego ducha, stać na straży polskości i interesów narodu. Tymczasem pogrążają się oni w miłostki, alkohol oraz beznadzieję. Wyspiański wyraźnie krytykuje w swoim dramacie dekadentyzm.
Motyw zbrodni
W dramacie kilkukrotnie wspomniana jest tajemnicza rzeź, która kładzie się cieniem na stosunkach inteligencji i chłopów. Chodzi rzecz jasna o Rabację galicyjską z 1846 roku. Podczas niej, podburzeni przez Austriaków chłopi pod przewodnictwem Jakuba Szeli, dopuścili się mordów na polskiej szlachcie. Bohaterowie starają się przemilczeć ten krwawy epizod, Dziad odżegnuje od udziału w nim. Jednak zbrodnia nadal stanowi niezabliźnioną ranę, oddala obie, nieufne sobie grupy.
Motyw poezji
Poezja jest w „Weselu” elementem łączącym świat nadprzyrodzony i realny. Rachela, która czuje poezję całą sobą, łączy dzięki temu obie płaszczyzny.
Wyspiański rozważa też rolę poezji i poety w narodzie. Poprzez postać Poety (wzorowanej na Kazimierzu Przerwa-Tetmajerze) krytykuje zbytni dekadentyzm i estetyzm współczesnej sobie poezji. Jej rolę widzi w budzeniu ducha, służeniu wyższym i szczytnym ideom.
Motyw miłości
Wyspiański przeciwstawia miłość romantyczną realnemu uczuciu. Robi to poprzez scenę spotkania Marysi i Widma. Duch reprezentuje tutaj wyidealizowana, ale w gruncie rzeczy nieosiągalną miłość romantyczną. Kobieta ostatecznie wybiera męża zamiast ducha byłego kochanka. Ten bowiem daje jej poczucie bezpieczeństwa i oparcie. W wypadku pary młodej Wyspiański pokazuje zaś problem wyidealizowanej wizji związku i realnych problemów dnia codziennego.
Motyw fantastyczny
Rzeczywistość w Weselu można podzielić na dwie płaszczyzny: realną i nadprzyrodzoną. W Akcie I dominuje świat rzeczywisty, ale od początku Aktu II oniryczna płaszczyzna zaczyna do niej coraz bardziej przenikać, by ostatecznie w Akcie III obie zlały się ze sobą. Świat nadprzyrodzony reprezentują tu Osoby Dramatu: Chochoł, Widmo, Stańczyk, Hetman, Rycerz, Wernyhora. Do końca nie wiadomo, czy są jedynie projekcją umysłów bohaterów, czy prawdziwymi istotami nadprzyrodzonymi. W dramacie stanowią symbole naszych cech narodowych.
Motyw historii
Wyspiański wykorzystuje postaci z historii Polski, jako symboliczne przedstawienie naszych przywar i przymiotów narodowych. Stańczyk, Wernyhora, Hetman oraz Rycerz s zarazem elementem ukazującym ciągłość historyczną naszego narodu.
Motyw ojczyzny
Ojczyzna pojawia się wielokrotnie w rozmowach bohaterów. Panna Młoda pyta o nią swojego męża, ponieważ jako chłopka z XIX wieku nie ma jeszcze wykształconego poczucia przynależności narodowej. Poeta rozmawiający z Rycerzem budzi w sobie ducha polskości, objawiającego się fascynacją nad historią ojczyzny. Z kolei Dziennikarz i Stańczyk rozprawiają nad odpowiedzialnością inteligencji za jej życie wewnętrzne. Motyw ten znajdziemy również w spotkaniu Gospodarza i Wernyhory.
Warto tu zaznaczyć, że symbolem Polski jest sama bronowicka chata. Przepełniona różnymi stanami i punktami widzenia, jest jednak miejscem spotkania wszystkich Polaków. To właśnie w niej Wyspiański pokazuje, problem słabego przewodnictwa inteligencji i niewykształconej przynależności chłopów.
Motyw narodowowyzwoleńczy
W Akcie II dramatu do Gospodarza przybywa Wernyhora – legendarny wieszcz kozacki. Zapowiada wielkie wydarzenie, przebudzenie narodowego ducha. Sygnałem do tego ma być zadęcie w złoty róg. Wyspiański motyw narodowowyzwoleńczy łączy z motywem Boskiej interwencji w sprawy narodu. Obudzenie ducha Polaków ma przyjść z innego, nadprzyrodzonego świata. Tym samym autor pokazuje, jakoby Polacy czekali na cud, a przez to nie potrafili sami walczyć o odnowienie ojczyzny.
Motyw tańca
Taniec w „Weselu” przedstawiany jest dwójnasób. Zgromadzeni w bronowickiej chacie chłopi i inteligenci tańczą ze sobą, przepełnienie energią i radością. Taniec jest więc ruchem, życiem. Zarazem jednak pod koniec dramatu Chochoł zaklina cały naród do „chocholego tańca” – zupełnego przeciwieństwa tej interpretacji. Jego taniec to stagnacja udająca ruch, entropijne odgrywanie martwej tradycji narodowej.