Tren jest utworem lirycznym, o charakterze refleksyjno-żałobnym. Wyraża ból po stracie zmarłej osoby, pochwałę jej zasług i poświęcenia. Pociesza i napomina do zachowania pamięci o nieboszczyku. Treny wywodzą się ze starogreckiej pieśni lamentacyjnej. Tworzone były na cześć wielkich bohaterów, ważnych polityków, ludzi honoru, których pamięć powinna zostać wieczna. Jan Kochanowski stworzył zbiór dziewiętnastu trenów na część swojej zmarłej we wczesnym dzieciństwie córki Urszulki.
Spis treści
Tren VIII – analiza i środki stylistyczne
„Tren VIII” ma budowę stychiczną, czyli ciągłą, bez podziału na strofy. Składa się z czternastu wersów. Zastosowano w nim rymy parzyste (aabb). Jest to jeden z najpopularniejszych trenów z całego zbioru.
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność za pomocą odpowiednich zaimków, np. „mej”, „moja”, utwór należy zatem do liryki bezpośredniej. Ze względu na jego tematykę i charakter możemy utożsamić osobę mówiącą z autorem trenu Janem Kochanowskim – ojcem, który stracił swoją ukochaną pociechę.
W utworze znalazło się wiele środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „szczere pustki”, „maluczką duszą” oraz metafory, np.: „Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje”. W drugim wersie trenu znajduje się apostrofa do zmarłej córki: „Moja droga Orszulo”. W utworze zastosowano też powtórzenia: „Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała”, „Nie masz zabawki, nie masz rośmiać sie nikomu”. Znajdziemy również antytezy, np.: „Pełno nas, a jakoby nikogo nie było”. Archaizmy, które występują w tekście wynikają z czasów jego powstania.
Tren VIII – interpretacja utworu
Comploratio
W tradycyjnym ujęciu tren składa się z pięciu części. Stanowią one pewną kompozycję, która zauważalna jest także w zbiorze Kochanowskiego. Poszczególne utwory, stanowią pewne części klasycznego podziału. Wyrózniamy zatem wstęp, który jest jednocześnie wyjaśnieniem przyczyny przeżywania załody, tzw. exordium, następnie mamy pochwałę zmarłego, przedstawienie jego zasług i bohaterstwa, tzw. laudatio. Później pojawia się opłakiwanie, przeżywanie, rozpacz, tzw. comploratio. Ostatnie elementy kompozycji to pocieszenie, przyniesienie otuchy, tzw. consolatio oraz przekaz, nauka, pouczenie płynące z utworu, tzw. exhortation.
„Tren VIII” to wyraz ogromnego bolu, żałoby, niezgody i rozpaczy ojca, który stracił dziecko, możemy powiedzieć, że jest częścią żałobną, czyli comploratio. Jak widać Jan Kochanowski nie zastosował każdego z emenetów w każdym utworze, rozciagnął jednak poszczwególne części trenu na cały zbiór, układając je w uporządkowaną kompozycję.
Pozostawiona pustka
W „Trenie VIII” brakuje typowych elementów twórczości Jana Kochanowskiego, tzn. nawiązania do motywów biblijnych i mitologicznych. To bardzo prosty i bezpośredni w przekazie utwór, który obrazuje ogromną żałobę i pustkę w domu i w sercu rodzica, który stracił swoje dziecko. Czuje jakby cała radość umknęła z jego życia. Wypatruje dziecka, a po chwili dociera do niego, że nigdy już go nie zobaczy. Każdy pusty kąt domu, przypomina mu o ciszy ktróa teraz w nim panuje.
Można powiedzieć, że dom bez ukochanej Urszulki przywodzi na myśl tylko bolesne wspomnienia ich ostatniego pożegnania. Dziecko zostaje tu przedstwaione jako największa pociecha, jaka mogła spotkać rodziców. Była radosną iskrą, która nie pozwoliła się im zamartwiać i smucić. Teraz to wszystko zniknęło.
Utwór jest więc wyrazem największego smutku, żałoby oraz utraty życiowej radości, energii. Jego popularność może wynikać z prostoty przekazu i braku zawiłych elementów stylistycznych, przy jednoczesnym ogromie ładunku emocjonalnego, który dotyka czytelnika i pozwala dosłownie poczuć rozpacz ojca, przelaną na papier.
Podsumowanie
„Tren VIII” to jeden z dziewiętnastu utworów, które razem tworzą zbiór „Trenów”. Jan Kochanowski łamie tradycję i nie tworzy trenów na część narodowego bohatera, czy dzielnego wojownika, ale dla swej zmarłej córeczki, która odeszła z tego świata bardzo młodo, pozostawiając po sobie rozpacz i niezrozumienie do zaistniałej sytuacji. Rozpacz bijąca z „Trenu VIII” sprawia, że zaliczamy go do tzw. „complorario”, czyli części żałobnej, choć w tym przypadku nie jednego trenu a całego zbioru autorstwa Jana Kochanowskiego. Utwór ten pozwala nam zrozumieć jak wielką pustkę, bolesną ciszę i żal pozostawiła po sobie dziewczynka, która choć żyła zaledwie dwa latka – skradła serce wszystkich domowników, a przede wszystkim była oczkiem w głowie ojca. Podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do niej, jakby wierzył że zostanie wysłuchany i że jego dziecko jest wciąż obecne przy nim – nie ciałem, ale chociaż duchem. Jest to z pewnością jeden z najbardziej poruszających utworów całego cyklu.