Bolesław Leśmian to jeden z czołowych przedstawicieli dwudziestolecia międzywojennego w Polsce. Uważany za wielkiego indywidualistę i geniusza literackiego. Wprowadził do swoich utworów neologizmy, nazywane od jego nazwiska leśmianizmami, a także nową formę ballady. Znamy go również ze słynnych erotyków, czy baśni. W swych utworach często poruszał tematykę sensu istnienia, metafizyki, filozofii i psychologii. Nie bał się sięgać do świata fantastycznego, czego przykładem może być utwór „Dziewczyna”, który pojawił się w tomie „Napój cienisty” z 1936 roku.
Spis treści
Dziewczyna – analiza i środki stylistyczne
„Dziewczyna” Bolesława Leśmiana, to utwór składający się z dwudziestu dwuwersowych strof. Zastosowano w nim rymy parzyste (aabbcc), występujące w obrębie każdej strofy.
Ze względu na obecność wszechwiedzącego narratora i rozbudowanej fabuły, możemy nazwać utwór „Dziewczyna” balladą filozoficzną. Zawiera refleksję na temat sensu ludzkiego istnienia, ślepego podążania za pragnieniami, uporu. Trzykrotnie pojawia się tu refren „,O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć Dziewczynę rdzą powlecze!”, który w zestawieniu z rymami i regularnością nadaje rytmiczności i odpowiedniej dynamiki utworu.
Pojawia się tu również wiele środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „głos zaprzepaszczony”, „zimny głaz”, „dzielne młoty” oraz metafory, np.: „śmierć Dziewczynę rdzą powlecze”. W utworze zastosowano również typowe dla autora neologizmy, np. „sprzęg i usił”, „powymarły”. Zauważymy wyliczenia, np. : „Łamią się piersi, trzeszczy kość, próchnieją dłonie, twarze bledną”, powtórzenia, np. : „I nigdy dość, i nigdy tak”, „I dzwoni w przód! I dzwoni wspak!” oraz anaforę, czyli powtórzenie pojawiające się na początku wersów, w tym przypadku jest to spójnik „I”, np.: „I znikła treść”, „I runął mur”. Zastosowano także uosobienia, czyli nadanie cech ludzkich zjawiskom i elementom nieożywionym, np. : „cieniom zbrakło nagle sił”, „I nie wiedziała ślepa noc”. Oprócz tego zauważymy wykrzyknienia, np.: ”i powieść o nich już skończona!” oraz pytania retoryczne, np.: „A ty z tej próżni czemu drwisz, kiedy ta próżnia nie drwi z ciebie?. Jak łatwo można zauważyć – warstwa stylistyczna ballady jest niezwykle bogata.
Dziewczyna – interpretacja utworu
Symbolika i motyw egzystencjalny
Utwór opowiada o dwunastu braciach, którzy zza muru usłyszeli wołanie kobiety. Założyli, że głos ten należy do dziewczyny, która istnieje naprawdę i woła o pomoc. Byli niezwykle ciekawi tego, jak ona wygląda i kim jest, chęć przebicia muru i dostania się do niej całkowicie nimi zawładnęła. Z całych sił uderzali młotami w ścianę, aż umarli ze zmęczenia i wycieńczenia. Dzięki ogromnej potrzebie i chęci przebicia muru, nawet po śmierci, ich cienie wciąż kontynuowały walkę z murem.
Upór i obsesja doprowadziły do tego, że nawet cienie przestały istnieć, ale prace nad zburzeniem muru trwały dalej. Tym razem bracia w niewidzialnej formie (kolejnej formie życia pośmiertnego) w końcu przedarli się na drugą stronę, ale ku ich zdziwieniu i ogromnemu rozczarowaniu, nie zastali tam dziewczyny, ale samotny głos, który słyszeli. Być może on również należy do niewidzialnej istoty, która zmarła próbując przedostać się przez mur. Tego narrator nam nie zdradza.
Nietrudno zauważyć silnej symboliki utworu. Trudny do zburzenia mur, to nasze cele, marzenia pragnienia, którym czasem człowiek poświęca całe życie, oddaje się im całkowicie, nie dostrzegając innych wartości w swoim życiu, a kiedy człowiek już osiąga to czego zawsze pragnął, okazuje się że wcale nie było warto zadawać sobie tak ogromny trud. Czasem dojście do celu kończy się rozczarowaniem, bo nasze wyobrażenia idealizują to, do czego zmierzamy.
Bolesław Leśmian sięgnął do pojęcia egzystencjalizmu, czyli filozofii zgłębiającej ludzkie życie w świecie pełnym wyborów, różnych ról, decyzji i naszego położenia. Egzystencjalizm dotykał także metafizyki, ponieważ poruszał tematykę zbawienia, wewnętrznego uwolnienia, nieskończoności. To właśnie dlatego życie po śmierci przejawia się w utworze poprzez różne fazy istnienia, nie jest skończone, ani zdefiniowane.
Równowaga wszechświata
Granica między sferą materialną, a duchową w utworze zostaje zatarta. Człowiek po swoim odejściu funkcjonuje tak samo, kieruje się tymi samymi pragnieniami i marzeniami, jak za życia, jednak traci powłokę cielesną. Taka koncepcja przypomina nieustającą walkę materii z duchowością, tego co widoczne i namacalne, z tym co nadprzyrodzone i fantastyczne. Walka z murem i przedarcie się na jego drugą stronę, symbolizuje także chęć odkrycia tego co nieznane i niewidoczne. Potrzebę poznania i doswiadczania.
Podsumowanie
Utwór Bolesława Leśmiana „Dziewczyna” przedstawia kruchą granicę między tym co znane, a metafizyką, życiem po śmierci i chęcią poznania sfery duchowej. Pokazuje jak szybko potrafimy zatracić się w ślepym dążeniu do celu, który finanie może okazać się rozczarowujący. Pogoń za marzeniami, albo chęcia odkrycia tego co nieznane może przysłonić człowiekowi to, co dzieje się wokół w jego życiu. Tytułowa dziewczyna to wyidealizowana wizja spełnionego marzenia, obranego celu, czy tajemnej wiedzy, którą człowiek bardzo chce zgłębić.