Konstanty Ildefons Gałczyński to polski poeta tworzący w okresie literackiego dwudziestolecia międzywojennego czy początkach Nowej Fali, ale niezwiązany na stałe z żadną grupą poetycką. Jego twórczość charakteryzowały kontrasty, łączenie patosu i komizmu, romansu i religii. Jednym z bardziej znanych utworów poety jest Serwus madonna – wiersz, który doczekał się między innymi licznych interpretacji wokalnych.
Spis treści
Serwus madonna – analiza utworu i środki stylistyczne
Utwór ma formę stroficzną, składa się z pięciu zwrotek, liczących po cztery wersy – pierwsze trzy to trzynastozgłoskowce, czwarty natomiast ma pięć sylab. Powtarza się on w każdej strofie, stanowiąc swoisty refren. Budowa wiersza wykazuje więc podobieństwo do hymnu – dodatkowo, jest on bardzo rytmiczny i melodyjny, występują w nim rymy krzyżowe. Określonej dynamiki nadają także przerzutnie.
Utwór charakteryzuje liryka bezpośrednia, podmiot liryczny jest jawny, wypowiada się bezpośrednio, poprzez zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej, a także zaimków (znają mnie, matka moja, nie dbam, nie umiem). Osoba mówiąca to poeta, członek artystycznej bohemy, który nie szuka dla swojej twórczości poklasku osób trzecich. Odbiorcą jest Matka Boska, tytułowa madonna. Liryka religijna, odwołująca się do elementów wiary, jest skontrastowana z potocznym przywitaniem – nietypowe zestawienia przeciwstawnych elementów są cechą dzieł Gałczyńskiego. Podmiot liryczny kieruje swoje słowa wprost do madonny (co ważne, określenie to jest zapisane małą literą) poprzez apostrofy (tyś jest matka moja, serwus madonna, nie gardź wiankiem poety, to ty jesteś).
Autor wykorzystał liczne środki stylistyczne, dzięki którym sytuacja liryczna jest przedstawiona obrazowo i plastycznie, oddziałując na wyobraźnię czytelnika i wzmacniając przekaz. W wierszu pojawia się wiele epitetów (ty cicha i wonna, płonna śmierć, życie wiekuiste, konna policja, wonna ruń, noc deszczowa) oraz abstrakcyjne metafory (nie dla mnie spokój ksiąg lśniących wysoko). Aby lepiej scharakteryzować opisywane zjawiska, poeta wykorzystuje porównania (wszystko jak sen wariata, sława dźwięczy jak wieża studzwonna). Zastosowane zostały także wyliczenia, wymienienie poszczególnych elementów pewnej całości zwraca uwagę odbiorcy na określony fragment, wzmacnia znaczenie wypowiedzi (noc deszczowa i wiatr i alkohol, matka moja, kochanka i muza).
Serwus madonna – interpretacja wiersza
Choć utwór kierowany jest do Matki Boskiej, to już w tytule widać, że jest ona odarta ze świętości – podmiot nazywa ją madonną i zwraca się do niej koleżeńskim, potocznym zwrotem serwus, który w kontekście religijnym jest wyjątkowo nietypowy i kontrowersyjny.
Zabieg ten jednak nie musi wcale oznaczać znieważenia Maryi – podmiot liryczny przedstawia ją raczej jako bliską sobie znajomą, znaną z codziennego życia, a nie tylko ze świętych ksiąg. Dzięki temu, jest ona postacią z którą można się utożsamiać. Wylicza w utworze jej przymioty, cnoty, które kontrastują z jego mrocznym, deszczowym otoczeniem, brudem na rękach i spożytym alkoholem.
Madonna, jako adresatka utworu, jest czysta i jasna, kojarzy się osobie mówiącej z dzieciństwem, krainą szczęśliwości, słoneczną, pogodną wiosną, zabawą i śmiechem – wywołuje więc wyłącznie pozytywne konotacje. Matka Boska ma ludzki, zwyczajny wymiar, dzięki czemu staje się dla podmiotu jeszcze bliższa. Jako matka, kochanka i muza, stanowi ideał kobiecości, roztacza nad nim opiekę, inspiruje go do tworzenia kolejnych dzieł.
Przedstawiona w utworze Maryja może symbolizować ukochaną kobietę (Gałczyński miał ówcześnie narzeczoną – Natalię), liryka łączy zarówno cechy utworu religijnego, jak i miłosnego. Święta postać została ciekawie skontrastowana z codziennym życiem, rzeczywistością, w której funkcjonuje podmiot. Jest on świadomy swoich niedostatków oraz swojej ulotności, nie uważa się za jednostkę wyjątkową i ponadprzeciętną, wyróżniającą się z przeciętnego tłumu. Nie obchodzą go jednak społeczne konwenanse i nie szuka uznania i poklasku w oczach innych. Porównuje żywot człowieka do snu wariata, on sam błądzi, poszukuje sensu istnienia i nie ma pewności, czy kiedykolwiek go odnajdzie. Wiedzie żywot poety ulicy, spożywa zbyt wiele alkoholu, tuła się od miejsca do miejsca. Mimo to – docenia swoje życie, choć prawdopodobnie niczym nie zapisze się w kartach historii. Jest skromny, ale łobuzerski i dekadencki, ocenia swoją sytuację zdroworozsądkowo. Jest wdzięczny za możliwość bycia członkiem artystycznego towarzystwa, do zadowolenia nie potrzeba mu wielu dóbr materialnych i luksusów. Utwór stanowi swego rodzaju pochwałę prostoty.
Podsumowanie
Wiersz Serwus madonna łączy wątki religijne i miłosne, powagę i komizm, a przede wszystkim stanowi swoiste wyznanie twórcy. Jest to dzieło autotematyczne, w którym poeta próbuje znaleźć odpowiedzi na pytania – jakim poetą jestem? Co inspiruje mnie do tworzenia? Wykorzystuje do tego liczne wieloznaczności i kontrasty, aby nie tylko odkryć sens egzystencji, ale też zaskoczyć czytelnika niespotykaną, kontrowersyjną formą dzieła.