Psalm jest rodzajem pieśni modlitewnej, o podniosłym charakterze i pochwalnej, błagalnej lub dziękczynnej tematyce. Pieśni religijne wznoszone są do Boga, a wywodzą się ze starożytnosci, kiedy to przy akompaniamencie muzyki wysławiano w ten sposób bóstwa. Jednym z najbardziej popularnych polskich twórców pieśni był Jan Kochanowski – wybitny literat epoki renesansu.
Spis treści
Psalm 13 – analiza i środki stylistyczne
Psalm XIII składa się z czterech czterowersowych zwrotek. Zastosowano tu rymy parzyste (aabb), które występują regularnie. Podmiotem lirycznym pieśni jest osoba wierząca, który prosi Boga o wysłuchanie jego modlitw, deklarując swą wiarę i postawę uniżonego sługi.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, ponieważ osoba mówiąca zdradza swoją obecność, za pomocą odpowiednich zaimków i czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej, np. „rozświeć moje ciemności”, „ufam”.
Utwór przepełniony jest środkami stylistycznymi. Zauważymy tu między innymi apostrofy – bezpośrednie zwroty do Boga, np. „Ojcze dobrotliwy”. Zastosowano także liczne epitety, np.: „wieczny Panie”, „nieprzyjaciel chluby”, „głośne strony”, a także metafory, np.: „Rozświeć moje ciemności”, „Dokąd mię deptać będzie człowiek zazdrościwy?”. Utwór składa się z licznych pytań retorycznych zadawanych Bogu, np.: „Twarz przede mną kryć będziesz?”. Pojawia się tu także wiele powtórzeń, w tym apostrofy występujące na początku wersów: „dokąd”, „dosyciem”. Zauważymy także przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do następnego wersu, co ma wpływ na intonację pieśni, np. „Rozświeć moje ciemności swym nieogarnionym / Światłem”.
Cały utwór został napisany starodawnym językiem i wykorzystano tu archaizmy, które były powszechnie stosowanymi słowami w czasach powstania utworu. W pieśni pojawiają się także wykrzyknienia, które nadają podniosłości i emocjonalności utworu, np. „Prośby, o wieczny Panie, przyjąć w uszy swoje!”.
Psalm 13 – interpretacja
Człowiek uciemiężony
Pierwsza zwrotka psalmu wyraża żal i cierpienie podmiotu lirycznego. Zadaje więc pytania – czy Bóg o nim zapomniał? Jak długo będą trapić go zmartwienia? Ile jeszcze nieprzyjemności ze strony innych ludzi będzie musiał znieść? Odnosimy tu wrażenie, że mamy do czynienia z człowiekiem prześladowanym, źle traktowanym, szykanowanym przez innych, któremu ciężko pogodzić się ze swoim losem i położeniem. Błaga, aby Bóg zwrócił się ku niemu i wysłuchał jego prośby.
Jednocześnie wykazuje postawę uniżonego sługi, osoby pobożnej, ale także kogoś mającego pretensje i żal do Stwórcy. Mimo zadawanych pytań, o to czy został zapomniany przez Boga – zwraca się do niego z szacunkiem np. „ Ojcze dobrotliwy”, „wieczny Panie”.
Modlitwa do Boga
Bez wątpienia psalm przyjął postać modlitwy skierowanej do Boga. Choć podmiot liryczny żali się i wymienia swe zmartwienia, to znaczna część utworu poświęcona jest kierowaniu próśb do Pana i wychwalaniu go.
Osoba mówiąca przyznaje, że jej upadek byłby radosnym wydarzeniem dla przeciwników, jednak on ufa Bogu i pokłada w nim nadzieje na poprawę swojej sytuacji. Wierzy, że nie zostanie opuszczony i pozostawiony ze swoimi zmartwieniami. Deklaruje, że będzie wysławiał imię Boga i chwalił go. Można powiedzieć, że podmiot liryczny składa swój los w ręce Stwórcy, tym samym prosząc o życie wieczne, ponieważ nie chce zapaść w „sen nieprzebudzony”, liczy że po śmierci zazna raju. Cały utwór ma zatem charakter błagalno-pochwalny i przedstawia smutny obraz człowieka ranionego i odrzucanego, który jest świadomy tego, że otaczają go nieprzyjaciele.
Jedyną nadzieje na poprawę swojego losu i sytuacji pokłada w Bogu, w którego bezgranicznie wierzy. Idealnie pasuje tu cytat z innego utworu Jana Kochanowskiego „Pieśń IX” z Ksiąg wtórych, który brzmi „ nie porzucaj nadzieje, jakoć się kolwiek dzieje”. Co daje nam przykład na to, że motyw nadziei, wiary, czy życiowych dylematów pojawia się w twórczości autora dość często. Jest to przejaw renesansowego humanizmu, czyli położenia człowieka, jego odczuć, przeżyć i pozycji społecznej w centrum zainteresowania. A także pobożności i wiary w ujęciu humanistycznym ( jako cecha i potrzeba człowieka do wyznawania wiary i szukania swojego miejsca oraz powołania, czy pocieszenia).
Podsumowanie
Psalm XIII jest utworem błagalno-pochwalnym do Boga. Podmiot liryczny to osoba zmagająca się z niechęcią i przykrościami ze strony innych ludzi. Ma nadzieję na pomoc i życie wieczne, a także odmienienie swojego losu i pozycji. Utwór jest przejawem renesansowego humanizmu i bogobojności człowieka, który w chwilach rozpaczy szuka pocieszenia i pokłada nadzieje w Stwórcy. Bóg wydaje mu się być sprawiedliwym Ojcem i Sędzią.