Tadeusz Borowski jest jednym z najbardziej znanych autorów tak zwanej literatury obozowej, która powstała w związku z przeżyciami II wojny światowej. Pisarz osadzony był w obozie Birkenau i na tym doświadczeniu oparł część swoich tekstów ze zbiorów opowiadań zatytułowanych „Pożegnanie z Marią”. Jeden z utworów, zatytułowanych tak samo jak całe dzieło, opowiada nie o pobycie w obozie, ale za to rozgrywa się w Warszawie. Borowski pokazuje w nim próby dostosowania się do życia w nowej rzeczywistości.
Spis treści
Pożegnanie z Marią – streszczenie krótkie
Akcja opowiadania rozgrywa się w składzie budowlanym w Warszawie, w ciągu jednego dnia w lutym roku 1943. Na początku narrator, Tadek, i jego narzeczona Maria rozmawiają na temat poezji. Następnie odwiedza ich para nowożeńców, Tomasz ze swoją żoną. Tadek nie ma jednak wódki w domu, zatem zdenerwowany Tomasz wychodzi. Maria także opuszcza Tadka, ponieważ tego dnia kierownik kazał jej przyjść wcześniej. Tymczasem w pokoju obok żydowski skrzypek szykuje się do koncertu ze znajomymi. Maria rozmawia z żydowską śpiewaczką, która martwi się o swoją rodzinę w getcie. Tadek i Tomasz wpuszczają furmana za bramę. Mężczyzna wiezie rzeczy starszej kobiety, pani doktorowej, której udało się wyjść z getta. Jednak jej córka i jej mąż musieli tam jeszcze zostać. Furman opowiada Tadkowi i Tomaszowi o cierpieniu Żydów i przestrzega, że taki los spotka też Polaków.
W nocy furman sprząta leżące w dole wapno i wiezie je na budowę. W starej szkole przebywają więźniowie, pilnuje ich żandarm. Pojawia się opis sklepu paskarskiego, gdzie dochodzi do handlu ludźmi, a sklepikarz w nim pośredniczy. Składem budowlanym zarządza za to inżynier, który pomógł Tadkowi, opłacając jego studia. Czasami daje też swoim pracownikom większe wypłaty. W składzie pracowała też Maria, ale tego dnia była poza miastem, pojechała z dostawą towaru. Tymczasem w mieście rozpoczyna się łapanka.
Tadek chowa okładki tomu poetyckiego i oczekuje powrotu Marii. Tymczasem do składu przychodzi niemiecki żołnierz, dostawca cementu, który mówi o tym, że podwyższy ceny towaru. Tadek i kierownik rozmawiają o planach na przyszłość. Narrator zaczyna obawiać się o Marię, ponieważ pojawiają się plotki, że w łapance chwytani są też Polacy. Tymczasem do getta wraca pani doktorowa, ponieważ wciąż przebywają tam jej bliscy. Tadek i kierownik kończą pracę. Ulicą jadą samochody, wiozące ludzi schwytanych w łapance. W jednym z aut Tadek widzi Marię. Kobieta unosi dłoń i żegna się z nim gestem. Później narrator dowiaduje się, że zginęła w obozie nad morzem, w komorze gazowej.
Pożegnanie z Marią – streszczenie szczegółowe
Codzienne życie w czasie okupacji
Maria i Tadeusz siedzą razem w pokoju, za oknem widoczny jest spalony dom i wagony, które jadą na front. Dyskutują między innymi na temat poezji i ludzkiej wrażliwości. Za ścianą ma miejsce skromne przyjęcie z powodu ślubu Tomasza i jego ciężarnej żony. Nowożeńcy przychodzą do Marii i Tadka. Tomasz jest osobą o bardzo lewicowych poglądach. Jest niezadowolony z faktu, że Tadek nie ma w pokoju wódki i wychodzi z żoną na zewnątrz. Maria także opuszcza pokój, tego dnia musi wcześniej pojawić się w pracy. Zajmuje się w niej rozwożeniem bimbru. W pokoju obok żydowski skrzypek próbuje się wraz ze swoimi znajomymi przygotować do koncertu. Jest tam też żydowska skrzypaczka, która rozmawia z Marią. Kobieta uciekła z getta i martwi się o bliskich, którzy tam zostali.
Na zewnątrz czeka furman. Tomasz i Tadek otwierają mu bramę. Koła powozu utknęły w rynsztoku. To przyciąga uwagę żandarma, który pilnuje dawnej szkoły, w której obecnie przetrzymuje się więźniów przed wywozem ich na roboty do Niemiec. Furman wiezie rzeczy pani doktorowej, której udało się opuścić getto. Została tam jednak córka kobiety i jej mąż.
Rano furman wstaje o świcie i sprząta wapno z dołu, a następnie zawozi je na budowę. Niedaleko składu działa sklep paskarski, gdzie handluje się ludźmi. Tadek opisuje też swoje dobre stosunki z kierownikiem, który pomaga mu jak może i nawet opłacił jego studia. Ma on dobre umowy z Niemcami, dzięki czemu może dobrze traktować pracowników.
Łapanka
Tadek jest w pracy, a w mieście trwają łapanki. Podczas samotnych chwil w składzie, Tadek zajmuje się powielaniem swoich wierszy, jednak chowa okładki pod tapczanem, ponieważ one nie wysychają. Doktorowa postanowiła wrócić do getta, do córki i zięcia. Do składu przychodzi Niemiec, który oznajmia, że podwyższy ceny swojego towaru. Po pracy Tadek i kierownik idą ulicą. Mija ich konwój, wiozący ludzi z łapanki. W jednym samochodzie Tadek dostrzega swoją narzeczoną, Marię. Kobieta unosi rękę i gestem żegna się z ukochanym. Później Tadek dowiaduje się, że zginęła w komorze gazowej obozu koncentracyjnego nad morzem.